Përgatiti: Etrit Rexhepi
Në një studim të publikuar në vitin 2020 nga Universiteti për Biznes dhe Tekonologji (UBT) për aktivitetin sizmik dhe karakteristikat thelbësore sizmologjike të territorit të Kosovës janë paraqitur karakteristikat kryesore të aktivitetit sizmik në Kosovë, përfshirë shpërndarjen e tërmeteve historike dhe moderne, thellësinë e tyre të cekët, zonat me rrezik të lartë sizmik dhe ndikimin e tyre në infrastrukturë. Studimi ofron analizë të detajuar të defekteve aktive tektonike, të dhënave sizmike nga 1456 deri në vitin 2020 (nuk janë gjetur të dhëna për vitet pasuese), dhe vlerësimin e rrezikut sizmik, duke theksuar nevojën për masa mbrojtëse, si përditësimi i hartave sizmike, ndërtimi i sigurt dhe monitorimi i vazhdueshëm për të reduktuar rreziqet ndaj jetës dhe pasurisë.
Hyrje dhe konteksti gjeologjik
Kosova përbën një zonë me aktivitet të lartë sizmik për shkak të pozicionit të saj në kufirin mes pllakave tektonike të Adriatikut dhe rajonit. Aktiviteti sizmik në këtë territor është i lidhur ngushtë me defektet aktive të cilat përhapen në të gjithë rajonin. Përveç tërmeteve lokale (autoktone), Kosova ndikohet edhe nga tërmetet me origjinë rajonale nga Shqipëria, Maqedonia e Veriut, Serbia dhe Mali i Zi.
Historia e aktivitetit sizmik në Kosovë
Bazuar në të dhënat historike dhe burimet instrumentale, Kosova ka përjetuar disa tërmete të rëndësishme:
- Tërmeti i Prizrenit (1456) – Magnitudë 6.1; epiqendra me intensitet VIII shkallë.
- Tërmeti i Pejës (1662) – Magnitudë 6.0; epiqendra në perëndim të Kosovës.
- Tërmeti i Ferizaj-Viti (1921) – Magnitudë 6.1; dëme të mëdha infrastrukturore dhe materiale.
- Tërmetet e njëpasnjëshme të Gjilanit (1921) – Magnitudë 5.0-5.6, që shkaktuan dëme në juglindje të Kosovës.
- Tërmeti i Gjilanit (2002) – Magnitudë 5.7; dëme të konsiderueshme materiale dhe viktima.
- Tërmeti i Istogut (2010) – Magnitudë 5.2; epiqendra në perëndim të Kosovës.
- Tërmeti i Vushtrrisë (2013) – Magnitudë 4.8; dëme minimale materiale.
Në periudhën 1456-2019, janë regjistruar 212 tërmete me magnitudë mbi 3.5, duke konfirmuar se territori i Kosovës ka një potencial të lartë sizmik.
Aktiviteti sizmik modern (2008 – 2020)
Që nga krijimi i Rrjetit Sizmiologjik të Kosovës në vitin 2008, janë regjistruar mbi 1100 tërmete:
- Magnitudë e ulët (1.5 – 3.0): Përbën shumicën e tërmeteve.
- Magnitudë mesatare (3.5 – 5.0): Tërmete që ndodhin rregullisht dhe ndihen nga popullsia.
- Magnitudë të lartë (5.0 – 5.7): Janë të rralla, por potencialisht shkaktare për dëme materiale dhe viktima.
Thellësia e tërmeteve zakonisht varion nga 10 deri në 20 km, që tregon për epiqarqe të cekëta në koren e Tokës, duke rritur ndikimin e valëve sizmike mbi ndërtesat dhe infrastrukturën.
Zonat me rrezik sizmik të lartë
Kosova përfshin disa zona me rrezik të lartë sizmik për shkak të pranisë së defekteve aktive:
- Defekti i Drenicës – Thellësi deri në 10 km, një zonë me aktivitet të vazhdueshëm.
- Defekti i Sitnicës – Rajoni qendror përfshirë Prishtinën dhe rrethinat.
- Defekti i Gjilanit – Aktivitet i lartë në juglindje (Gjilan dhe Ferizaj).
- Defekti i Prizrenit – Shtrihet në jugperëndim të Kosovës (Prizren dhe Dragash).
- Defekti i Pejës – Aktivitet sizmik në rajonin e Dukagjinit (Pejë, Istog, Gjakovë).
Karakteristikat sizmiologjike
- Fokusi i cekët i tërmeteve: Thellësitë prej 10-20 km bëjnë që tërmetet të kenë ndikim të madh në sipërfaqe.
- Magnituda dhe shpërndarja: Shumica e tërmeteve ndodhin në një shtrirje të barabartë në kohë, me rritje të frekuencës në periudha të caktuara.
- Rajonet kufitare: Tërmetet që ndodhin në kufi me Shqipërinë dhe Maqedoninë shpesh ndihen në Kosovë.
Analiza e shpërndarjes në kohë tregon se ka ciklicitete të aktivitetit sizmik, ku disa dekada kanë intensitet më të lartë.
Rreziku sizmik dhe ndikimi në infrastrukturë
Rreziku sizmik është një faktor kritik për:
- Urbanizimin: Zonat urbane, si Prishtina, Ferizaji, Peja dhe Gjilani, janë më të ekspozuara ndaj dëmeve.
- Infrastrukturën: Ndërtesat e vjetra janë më të rrezikuara, ndërsa ndërtesat e reja kërkojnë përmbushjen e normave antisizmike.
- Objektet kritike: Shkollat, spitalet dhe objektet administrative duhet të projektohen për të përballuar lëvizjet sizmike.
Rekomandime për parandalim dhe mbrojtje
Bazuar në analizën e aktivitetit sizmik dhe rreziqeve, sipas studimit parashihen:
- Përditësimi i hartave sizmike duhet të bëhet rregullisht për të reflektuar të dhënat më të fundit.
- Ndërgjegjësimi i popullsisë për masat mbrojtëse gjatë tërmeteve, duke përfshirë stërvitjet në shkolla dhe institucione.
- Zbatimi i kodeve moderne të ndërtimit në përputhje me normat ndërkombëtare antisizmike.
- Monitorim i vazhdueshëm i aktiviteteve sizmike përmes rrjeteve lokale dhe rajonale.
- Studime të mëtejshme mbi defektet aktive dhe analiza e magnitudës së tërmeteve historike për të parashikuar rreziqet potenciale.
