Përgatiti: Etrit Rexhepi
Zyra e Prokurorit të Specializuar (ZPS) dhe Dhomat e Specializuara janë krijuar si institucione të përkohshme për të hetuar dhe ndjekur penalisht krimet e rënda që lidhen me konfliktin në Kosovë, duke përfshirë krime kundër njerëzimit dhe krime lufte të ndodhura ndërmjet viteve 1998 dhe 2000. Ato funksionojnë si pjesë e sistemit gjyqësor të Kosovës, por selia e tyre është vendosur në Hagë, Holandë, për të siguruar një proces të pavarur dhe të paanshëm.
ZPS-ja u krijua në shtator të vitit 2016, duke trashëguar mandatin dhe personelin e Task Forcës Hetimore Speciale (TFHS), e formuar nga Bashkimi Evropian në vitin 2011 për të hetuar pretendimet e ngritura në raportin e Asamblesë Parlamentare të Këshillit të Evropës (APKE) të janarit 2011, që detajon trajtimin çnjerëzor të personave dhe trafikimin e paligjshëm të organeve njerëzore në Kosovë. Në vitin 2014, TFHS-ja deklaroi se kishte prova të mjaftueshme për të ngritur akuza për këto pretendime, duke çuar në krijimin e një strukture ligjore për ndjekjen penale të këtyre çështjeve. Me seli në Bruksel, për të ruajtur pavarësinë dhe konfidencialitetin e hetimeve, personeli i TFHS-së përbëhej vetëm nga profesionistë ndërkombëtarë. Hetimet e TFHS-së zgjatën deri në shtator 2016, kur mandati dhe stafi i saj kaluan në ZPS, të themeluar sipas Ligjit Special për Dhomat e Specializuara dhe ZPS-në, të miratuar nga Kuvendi i Kosovës në gusht 2015.
Kryeprokurori i parë i TFHS-së, Klint Uilliamson, ish-ambasador i SHBA për krimet e luftës, shërbeu nga tetori 2011 deri në gusht 2014. Pas tij, në maj 2015, David Schwendiman mori postin e kryeprokurorit dhe në shtator 2016 u bë Prokurori i parë i Specializuar i ZPS-së.
Në gusht 2015, Kuvendi i Kosovës miratoi një amendament kushtetues dhe një ligj të veçantë që lejon krijimin e Dhomave të Specializuara dhe ZPS-së. Ky veprim ishte pjesë e një marrëveshjeje midis Kosovës dhe Bashkimit Evropian, që synonte të krijonte një mekanizëm të përshtatshëm për trajtimin gjyqësor të krimeve të rënda që përfshijnë krime lufte, krime kundër njerëzimit dhe të tjera. ZPS-ja ka juridiksion të plotë për të ndjekur krime të rënda ndërkufitare dhe ndërkombëtare, duke përfshirë krime kundër njerëzimit dhe krime lufte, të cilat janë përcaktuar në ligjin special për Dhomat e Specializuara dhe të drejtën zakonore ndërkombëtare.
Dhomat e Specializuara, që përfshijnë Gjykatën Themelore, Gjykatën e Apelit, Gjykatën e Lartë dhe Gjykatën Kushtetuese, kanë autoritet mbi të gjitha gjykatat e tjera në Kosovë në lidhje me çështjet që përfshihen në mandatin e tyre. Ato mund të urdhërojnë transferimin e procedurave nga çdo gjykatë tjetër në Kosovë për çështje që bien në juridiksionin e tyre, në çdo fazë të procesit hetimor apo gjyqësor. Të gjitha gjykatat dhe prokurorët e Kosovës janë të detyruar të njoftojnë Dhomat e Specializuara dhe ZPS-në për çdo rast që përfshihet në juridiksionin e këtyre institucioneve.
ZPS-ja përbëhet nga prokurorë ndërkombëtarë dhe specialistë, të cilët vijnë nga vende anëtare të Bashkimit Evropian dhe pesë vende kontribuese jo-anëtare: Kanadaja, Norvegjia, Zvicra, Turqia dhe Shtetet e Bashkuara. Stafi përfshin hetues, analistë, specialistë të sigurisë dhe punonjës mbështetës që janë përgjegjës për mbledhjen e provave, hetimin e krimeve, dhe ndjekjen penale të të dyshuarve. ZPS-ja ka autoritet të plotë për të thirrur dhe marrë në pyetje të dyshuarit, dëshmitarët dhe viktimat, si dhe për të mbledhur prova dhe vendosur mbi fillimin ose ndërprerjen e procedurave penale.
Për të garantuar një proces të drejtë, Dhomat e Specializuara kanë miratuar një rregullore të posaçme për procedurën dhe provat, e cila hyri në fuqi më 5 korrik 2017. Kjo rregullore mbulon aspektet kyçe të mbrojtjes së të dyshuarve dhe të akuzuarve, pjesëmarrjen e viktimave në proces, si dhe masat mbrojtëse për dëshmitarët dhe viktimat. Gjithashtu, Dhomat ofrojnë një program të informimit dhe ndërgjegjësimit për publikun, i cili përfshin detaje mbi të drejtat dhe mbrojtjen e të dyshuarve, të akuzuarve dhe të viktimave, aktakuzën dhe procedurat paraprake, rolin e Zyrës së Avokatit të Popullit, dhe masat mbrojtëse të dhëna nga gjykata.
BE-ja dhe shtetet kontribuuese kanë mbështetur financiarisht dhe politikisht punën e ZPS-së dhe Dhomave të Specializuara që nga themelimi i tyre, duke siguruar burime të mjaftueshme për ndjekjen e këtyre procedurave të ndërlikuara dhe të ndjeshme për drejtësinë dhe pajtimin në rajon.
