Përgatiti: Etrit Rexhepi
Mjedisi mediatik i Kosovës në vitin 2024 paraqet një tablo komplekse të përparimit dhe sfidave të vazhdueshme. Sipas raportit të Vibrant Information Barometer (VIBE) 2024, vendi ka parë një përmirësim të lehtë në pikët e përgjithshme të gjallërisë mediatike, duke kaluar nga 23 në vitin 2023 në 24 në vitin 2024. Ky përparim, ndonëse modest, nënvizon disa ndryshime pozitive në peizazhin mediatik, veçanërisht në cilësinë e informacionit dhe infrastrukturën që mbështet shpërndarjen e tij.
Korniza ligjore dhe liria e shtypit
Korniza ligjore e Kosovës për mediat mbetet kryesisht në përputhje me standardet evropiane, duke reflektuar një angazhim të fortë për mbrojtjen e lirisë së shprehjes. Megjithatë, renditja e vendit në Indeksin Botëror të Lirisë së Shtypit nga Reporterët pa Kufij pësoi një rënie të ndjeshme në vitin 2024, me 19 vende në pozicionin e 75-të. Kjo rënie i atribuohet disa zhvillimeve shqetësuese, përfshirë pezullimin e certifikatës së biznesit të një transmetuesi privat të madh nga qeveria në qershor 2023. Megjithëse vendimi u anulua më vonë nga gjykatat, incidenti ngriti shqetësime serioze për potencialin e veprimeve rregullative ndëshkuese ndaj mediave.
Gazetarët në Kosovë vazhdojnë të përballen me rreziqe të konsiderueshme. Viti 2023 pa shumë sulme ndaj gazetarëve, veçanërisht në komunat veriore të paqëndrueshme, ku tensionet midis komunitetit me shumicë serbe dhe qeverisë çuan në dhunë dhe trazira. Pavarësisht thirrjeve të Asociacionit të Gazetarëve të Kosovës (AGK) për përmirësimin e protokolleve të sigurisë, autoritetet ende nuk kanë zbatuar masa të mjaftueshme për të mbrojtur punonjësit e mediave.
Cilësia e medias dhe qasja në informacion
Raporti VIBE 2024 tregon se cilësia e informacionit në Kosovë po përmirësohet, me pikët për Parimin 1, i cili vlerëson rrjedhën e informacionit, që janë rritur nga 20 në vitin 2023 në 21 në vitin 2024. Ky përmirësim është kryesisht për shkak të infrastrukturës më të mirë për shpërndarjen e përmbajtjes cilësore, ndonëse mbeten pabarazi të konsiderueshme midis mediave tradicionale dhe platformave të reja online.
Peizazhi mediatik i Kosovës është i larmishëm, me një gamë të gjerë përmbajtjesh të disponueshme përmes radios, televizionit dhe platformave online. Megjithatë, infrastruktura e transmetimit televiziv të vendit mbetet e pazhvilluar, pasi kalimi në televizionin dixhital është ende në proces. Kjo ka çuar në një konkurrencë të pabarabartë në tregun mediatik, me sektorin e televizionit kabllor të monopolizuar nga vetëm dy kompani. Për më tepër, Kosova nuk ka asnjë gazetë të printuar që nga viti 2020, me vetëm një gazetë ditore, KOHA Ditore, e cila është e disponueshme në një format online me abonim.
Rritja e mediave online, shpesh të referuara si “portale”, ka sjellë sfida të reja të lidhura me raportimin etik dhe standardet gazetareske. Shumë prej këtyre platformave i japin përparësi shpejtësisë mbi saktësinë, duke çuar në një përhapje të artikujve të bazuar në tituj tërheqës dhe mungesë analize të thellë. Kufijtë e paqartë midis përmbajtjes së lajmeve dhe opinionit, shpesh pa mbështetje faktike, komplikojnë më tej peizazhin mediatik, duke lënë konsumatorët me informacione të përziera dhe të paplota.
Sfidat në pavarësinë mediatike dhe ndikimi politik
Sektori mediatik i Kosovës vazhdon të përballet me çështje të lidhura me transparencën e pronësisë dhe pavarësinë financiare. Varësia nga të ardhurat nga reklamat e mediave private, në kontrast me financimin qeveritar për transmetuesin publik RTK, krijon një mjedis të ndjeshëm ndaj presioneve politike dhe financiare. Kjo dinamikë është veçanërisht problematike për mediat në gjuhën serbe, të cilat përballen me diskriminim në qasjen në informacionin publik dhe sfida të tjera që minojnë aftësinë e tyre për të operuar në mënyrë të pavarur.
Mbulesa politike në Kosovë është mbizotëruar nga zyrtarët qeveritarë dhe figura individuale, shpesh në dëm të raportimit të thelluar mbi politikat publike apo ngjarjet ndërkombëtare. Debatet televizive në prime time janë përqendruar gjithnjë e më shumë në “thashethemet politike” sesa në gazetarinë informuese, duke kontribuar në një mjedis mediatik ku diskursi publik formësohet nga citime të shkurtuara dhe mbulim sipërfaqësor.
Kontrolli i fakteve dhe dezinformimi
Kosova ka bërë përparime në krijimin e mekanizmave të kontrollit të fakteve, me dy platforma, Krypometri dhe hibrid.info, që luajnë role kyçe në verifikimin e informacionit dhe luftimin e dezinformimit. Të dyja platformat janë pjesë e rrjetit ndërkombëtarë të kontrollit të fakteve (IFCN), ndërsa hibrid.info është gjithashtu pjesë e Rrjetit Evropian të Standardeve të Kontrollit të Fakteve (EFCSN), dhe bashkëpunojnë me platformat e mëdha të mediave sociale për të adresuar përmbajtjen manipulative. Megjithatë, sfidat mbeten, veçanërisht në fushën e mediave online, ku informacioni i paverifikuar dhe burimet anonime janë të zakonshme.
Raporti VIBE 2024 gjithashtu thekson shqetësimet për përhapjen e informacionit të manipuluar, veçanërisht përmbajtjet që vijnë nga qeveritë e huaja si Serbia, Rusia dhe Kina. Këto narrativa, shpesh të drejtuara ndaj popullsisë serbe në Kosovë, kanë përkeqësuar tensionet dhe kanë kontribuar në incidente të dhunës, veçanërisht në veriun e vendit.
Ndërsa peizazhi mediatik i Kosovës tregon shenja përparimi, me përmirësime të vogla në cilësinë e informacionit dhe infrastrukturës, sfidat e rëndësishme vazhdojnë. Mediat e vendit mbeten të ndjeshme ndaj presioneve politike dhe financiare, dhe rritja e platformave online ka sjellë dilema të reja etike. Që Kosova të përmirësojë më tej gjallërinë e saj mediatike, do të duhet të përballet me këto sfida në mënyrë të drejtpërdrejtë, duke siguruar që gazetarët të mund të operojnë lirshëm dhe të sigurt, dhe që publiku të ketë qasje në informacion të saktë, gjithëpërfshirës dhe të pavarur.
